Czym jest ADHD u osób dorosłych?

Definicja i aktualne spojrzenie na ADHD według najnowszych badań

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD, ang. Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) to zaburzenie neurorozwojowe, które nie kończy się wraz z osiągnięciem pełnoletności. Choć przez wiele lat ADHD było traktowane głównie jako problem dzieci i młodzieży, dziś wiadomo, że objawy tego zaburzenia utrzymują się u wielu osób również w dorosłości. Szacuje się, że aż 60–70% dzieci z ADHD nadal doświadcza jego objawów jako dorośli (Wilens & Spencer, 2010).

Zgodnie z aktualną klasyfikacją ICD-11 oraz DSM-5 ADHD u dorosłych rozpoznaje się na podstawie utrzymujących się trudności z uwagą, impulsywnością i nadpobudliwością, które istotnie wpływają na codzienne funkcjonowanie – zarówno zawodowe, jak i społeczne. Objawy mogą przyjmować inne formy niż u dzieci, często są bardziej subtelne i maskowane przez strategie kompensacyjne.

Dlaczego ADHD pozostaje często nierozpoznane u dorosłych?

Głównym powodem dla których ADHD u dorosłych było przez lata niezdiagnozowane to niski poziom świadomości społecznej i medycznej dotyczący tych deficytów w populacji dorosłych. Wiele osób przez całe swoje życie funkcjonuje z objawami ADHD, nie wiedząc, że trudności z koncentracją, organizacją czasu, zapamiętywaniem zadań czy impulsywnością mogą wynikać właśnie z ADHD, a nie są cechą ich osobowości czy sposobem funkcjonowania wynikającym z niechęci do brania odpowiedzialności za te kwestie.

Nierzadko objawy są błędnie interpretowane jako np. lenistwo, roztargnienie, bałaganiarstwo czy nadmierna emocjonalność. Dorośli z ADHD bywają również diagnozowani z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe i depresyjne, co może maskować pierwotny problem. Wielu dorosłych trafia na diagnozę, gdy ich dzieci zostają zdiagnozowane i rozpoczyna się rozpoznania rodzinne.

Rozpowszechnienie ADHD wśród dorosłych – statystyki w Polsce i na świecie

ADHD u dorosłych występuje znacznie częściej, niż się powszechnie uważa. Dane z różnych krajów pokazują, że 2,5–4,4% dorosłych spełnia kryteria diagnostyczne ADHD (Simon et al., 2009). W USA szacuje się, że około 4,4% dorosłych cierpi z powodu ADHD. W Europie dane są nieco niższe, ale nadal znaczące.
W Polsce brakuje dokładnych ogólnokrajowych badań, jednak dane z niektórych ośrodków klinicznych sugerują, że odsetek dorosłych z ADHD może być zbliżony do średniej europejskiej, czyli ok. 2,5–3%. Zwiększająca się dostępność specjalistycznych poradni psychiatrycznych oraz rosnąca liczba szkoleń w zakresie diagnozy ADHD sprawiają, że coraz więcej osób dorosłych uzyskuje trafne rozpoznanie.

Dorośli z ADHD mogą przez lata funkcjonować z niezdiagnozowanym ADHD, co często prowadzi do poczucia winy, frustracji i wypalenia.

Specyficzne objawy ADHD w życiu zawodowym

ADHD w pracy zawodowej może ujawniać się na wiele sposobów, w zależności od rodzaju wykonywanej pracy i środowiska.

Najczęstsze trudności to:

• szybkie nudzenie się powtarzalnymi zadaniami,
• impulsywne podejmowanie decyzji bez przemyślenia,
• problemy z organizacją i priorytetyzacją obowiązków,
• skłonność do częstych zmian pracy z powodu nudy lub konfliktów,
• zapominanie o ustaleniach i nieprzestrzeganie terminów.

Co ciekawe, osoby z ADHD często wykazują się kreatywnością, zdolnością do pracy pod presją czasu i dynamicznego działania – co może być atutem w niektórych zawodach, np. w branży kreatywnej czy start-upach. Jednak bez wsparcia, ADHD może znacznie utrudniać rozwój kariery.

Wpływ ADHD na relacje interpersonalne i życie rodzinne

ADHD a relacje – to temat często pomijany, choć niezwykle ważny. Impulsywność, zmienność emocjonalna i brak skupienia mogą prowadzić do nieporozumień, konfliktów i poczucia frustracji u partnerów, przyjaciół i członków rodziny.

Typowe trudności obejmują:

• zapominanie o ważnych datach lub ustaleniach,
• impulsywne wypowiedzi i reakcje emocjonalne,
• trudność z aktywnym słuchaniem,
• problem z dotrzymywaniem obietnic i planów.

W życiu rodzinnym może to prowadzić do przeciążenia drugiej strony obowiązkami, a także do konfliktów wychowawczych, zwłaszcza jeśli jedno z rodziców także ma ADHD. Dobrze przeprowadzona diagnoza i psychoterapia, a czasem także wsparcie farmakologiczne, może znacząco poprawić jakość relacji.

Wyzwania codziennego życia z nierozpoznanym ADHD

Wpływ na samoocenę i zdrowie psychiczne
Życie z nierozpoznanym ADHD to często lata zmagań, które prowadzą do stopniowego spadku samooceny i pogorszenia dobrostanu psychicznego. Osoby z ADHD u dorosłych nierzadko postrzegają siebie jako leniwe, nieodpowiedzialne lub „niewystarczające”, mimo że w rzeczywistości zmagają się z rzeczywistym zaburzeniem neurologicznym.

Wielu dorosłych z niezdiagnozowanym ADHD doświadcza:

• chronicznego poczucia winy i wstydu,
• syndromu oszusta – poczucia, że „oszukują” innych swoją skutecznością,
• obniżonego poczucia własnej wartości,
• lęku społecznego i stanów depresyjnych (często współwystępujących z ADHD).

Badania wskazują, że osoby z ADHD mają 2–3 razy wyższe ryzyko wystąpienia zaburzeń nastroju i zaburzeń lękowych w porównaniu do populacji ogólnej (Kessler et al., 2006).

Trudności z zarządzaniem czasem i obowiązkami

Deficyt uwagi w dorosłości najczęściej przejawia się jako trudność w planowaniu, organizacji i realizacji zadań. To nie kwestia braku chęci – to skutek specyfiki działania układu nerwowego.

Typowe problemy:

• spóźnianie się, nawet mimo dobrych intencji,
• zapominanie o spotkaniach, rachunkach, terminach,
• trudności z rozpoczęciem pracy nad zadaniami („paraliż startowy”),
• nagminne odkładanie spraw „na później” (prokrastynacja),
• trudność z oceną upływu czasu (czasem nazywana „ślepotą czasową”).

Dla wielu dorosłych z ADHD kalendarz, listy zadań, przypomnienia i harmonogramy stają się niezbędne, ale ich skuteczność zależy od wytrwałości i wsparcia środowiskowego.

Strategie adaptacyjne rozwijane przez dorosłych z nierozpoznanym ADHD

Wiele osób przez lata rozwija własne sposoby radzenia sobie z ADHD – często nieświadomie. Te „strategie przetrwania” mogą być skuteczne, ale bywają też wyczerpujące.

Najczęstsze strategie adaptacyjne:

• nadmierna kompensacja – perfekcjonizm i nadmierne przygotowanie,
• unikanie – rezygnacja z zadań wymagających planowania lub organizacji,
• uzależnienie od bodźców zewnętrznych – np. praca pod presją czasu, w chaosie,
• poleganie na bliskich – partner lub współpracownicy „trzymają porządek”,
• multitasking – robienie wielu rzeczy naraz, choć nie zawsze skutecznie.

Choć strategie te pozwalają funkcjonować, mogą również przyczyniać się do wypalenia, frustracji i chronicznego stresu. Właśnie dlatego rozpoznanie ADHD i wdrożenie odpowiedniego wsparcia – np. farmakoterapii i psychoterapia stacjonarna lub online – może przynieść ogromną ulgę i poprawę jakości życia.

Proces diagnostyczny ADHD u dorosłych

Kiedy diagnostyka ADHD jest potrzebna?

Rozpoznanie ADHD u dorosłych może być istotne dla zrozumienia i zarządzania objawami. Kiedy zauważasz u siebie objawy to odpowiednia diagnoza może pomóc w znalezieniu skutecznych strategii radzenia sobie, a także wpłynąć na poprawę jakości życia.

W Ośrodku psychoterapii CENTRUM diagnozę prowadzą specjaliści będący psychologami i psychoterapeutami. Dlaczego warto, aby diagnozował Cię specjalista mający nie tylko magistra psychologii, ale także ukończone całościowe kilkuletnie szkolenie psychoterapeutyczne?

1. Holistyczne Podejście do Diagnozy

Psychoterapeuci patrzą na ADHD w kontekście całego Twojego życia. Zrozumienie, jak objawy wpływają na Twoje codzienne funkcjonowanie, relacje i emocje, jest kluczowe dla pełnej diagnozy. Psychoterapeuci uwzględniają nie tylko symptomy, ale także Twoje doświadczenia życiowe, tło osobowościowe, historię emocjonalną i styl życia.

2. Wyspecjalizowane Umiejętności Diagnostyczne

Psychoterapeuci posiadają szeroką wiedzę na temat zaburzeń psychicznych i są przeszkoleni w stosowaniu różnorodnych narzędzi diagnostycznych. Dzięki temu mogą dokładnie ocenić, czy Twoje objawy są wynikiem ADHD czy też innego zaburzenia, czy trudności osobowościowych, które z pozoru mogą przypominać objawy ADHD. Dlatego osoba z wykształceniem jedynie psychologicznym, może to pominąć.

3. Indywidualne Podejście do Pacjenta

Psychoterapeuci skupiają się na indywidualnych potrzebach i doświadczeniach pacjenta. Każda osoba z ADHD jest inna, a psychoterapeuta może dostosować metody diagnostyczne i terapeutyczne do Twojej unikalnej sytuacji, co zwiększa skuteczność diagnozy i leczenia.

4. Zintegrowane Metody Leczenia

Po postawieniu diagnozy, psychoterapeuta może zaoferować zintegrowane metody leczenia, które obejmują nie tylko farmakoterapię, ale również techniki psychoterapeutyczne będące częścią kompleksowego planu leczenia.

5. Wsparcie Emocjonalne i Psychologiczne

ADHD często wiąże się z frustracją, niską samooceną i trudnościami emocjonalnymi. Psychoterapeuci są przeszkoleni, aby oferować wsparcie emocjonalne, pomagając Ci radzić sobie z wyzwaniami i budować zdrowsze strategie radzenia sobie. Dzięki profesjonalnej psychoterapii możesz nie tylko lepiej zarządzać objawami ADHD, ale przede wszystkim poprawić swoje funkcjonowanie we wszystkich aspektach życia.

6. Długoterminowe Partnerstwo

Psychoterapeuta może stać się Twoim długoterminowym partnerem w zarządzaniu ADHD. Regularne sesje terapeutyczne pozwalają monitorować postępy, dostosowywać strategie leczenia i wspierać Cię na każdym etapie Twojej drogi ku lepszemu samopoczuciu.

7. Edukacja i Świadomość

Zrozumienie mechanizmów i przyczyn zaburzenia pomaga w bardziej efektywnym radzeniu sobie z objawami i minimalizowaniu ich wpływu na codzienne życie.

Kto może zdiagnozować ADHD u osoby dorosłej?

Diagnoza ADHD u dorosłych powinna być postawiona przez wykwalifikowanego specjalistę zdrowia psychicznego. W Polsce diagnozy może dokonać lekarz psychiatra przy wsparciu zespół specjalistów, którzy mają doświadczenie w pracy z osobami dorosłymi z podejrzeniem zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.

Warto pamiętać, że nie każdy psycholog zajmuje się diagnozowaniem ADHD – najlepiej zgłosić się do ośrodków specjalizujących się w diagnostyce tego zaburzenia.

Jak wygląda profesjonalna diagnoza ADHD?

Proces diagnostyczny nie opiera się na pojedynczym teście – to kompleksowa ocena funkcjonowania osoby dorosłej. 

Jak Przebiega Diagnostyka ADHD?

Proces diagnostyczny ADHD u dorosłych obejmuje kilka kroków, aby zapewnić dokładność i kompleksowość oceny.

W Ośrodku Psychoterapii CENTRUM

1. Konsultacja wstępna 50 min. ze wskazanych specjalistą, gdzie omawiane są szczegółowe trudności i ustalane ewentualne tło osobowościowe oraz – jeżeli wymaga tego sytuacja, Specjalista przechodzi do diagnostyki bezpośrednio w kierunku ADHD.
2. Profesjonalne standaryzowane międzynarodowe narzędzia diagnostyczne – kwestionariusze i testy: Wypełnianie specjalistycznych kwestionariuszy oraz testów psychologicznych, które pomagają zidentyfikować charakterystyczne objawy ADHD.
3. Pogłebiony wywiad kliniczny: Dogłębny wywiad, który analizuje Twoje doświadczenia i objawy.
4. Diagnoza i plan działania: Na podstawie zebranych informacji, specjalista przedstawia diagnozę oraz proponuje plan terapii i wsparcia. W przypadku konieczności włączenia leków – kieruje z kompletem badań do psychiatry specjalizującego się w ADHD.

Oferujemy:

Indywidualne podejście: Każdy pacjent jest dla nas wyjątkowy. Tworzymy spersonalizowane plany leczenia dostosowane do Twoich potrzeb.

Nowoczesne metody: Korzystamy z najnowszych narzędzi diagnostycznych i terapeutycznych, aby zapewnić najwyższą jakość opieki.

Kompleksowe wsparcie: Oferujemy pełne wsparcie na każdym etapie, od diagnozy po terapię i dalszą opiekę.

Decyzja o diagnozowaniu ADHD u dorosłych przez psychologa będącego jednocześnie psychoterapeutą to inwestycja w kompleksową, spersonalizowaną opiekę, która uwzględnia zarówno Twoje potrzeby emocjonalne, jak i zdrowotne.

Diagnoza ADHD – Pakiet psychologiczny w jego skład wchodzą 3-4 spotkania:

• Spotkanie 1: Wywiad kliniczny w kierunku rozpoznania ADHD u osób dorosłych (czas trwania do 90 min). Wywiad pozwala uzyskać szczegółowe informacje na temat historii życia badanego, objawów i sposobu jego funkcjonowania.
• Spotkanie 2: Wywiad diagnostyczny DIVA-5, który jest powszechnie stosowanym narzędziem diagnostycznym dla dorosłych z ADHD. Wywiad ten pozwala na ocenę występowania objawów ADHD, obecnie oraz w dzieciństwie,  oraz ocenić ich wpływ na poszczególne obszary życia badanych.
• W ramach naszego pakietu psychologicznego przeprowadzamy również nowoczesne badanie MOXO, które jest specjalistycznym testem oceniającym uwagę i funkcjonowanie wykonawcze. Ten test dostarcza nam obiektywnych danych dotyczących skupienia uwagi, impulsywności i innych aspektów związanych z ADHD. Badanie przeprowadzone jest podczas drugiego spotkania. BADANIE JEST PROWADZONE WYŁĄCZNIE PRZEZ CERTYFIKOWANYCH PRZEZ MOXO SPECJALISTÓW
• Spotkanie 3: Omówienie wyników (spotkanie 50 minut)

W RAZIE WĄTPLIWOŚCI DOTYCZĄCYCH TŁA OSOBOWOŚCIOWEGO PACJENTA PROWADZONE JEST BADANIE DODATKOWE: Test MMPI-2. To test którego celem jest ocena cech osobowości oraz ewentualnych zaburzeń psychicznych. Jest on szeroko stosowany do tworzenia szczegółowych profili psychologicznych pacjentów, co jest szczególnie przydatne w diagnozie.

Na zakończenie pakietu psychologicznego, dostarczamy pełną opinię psychologiczną, która podsumowuje wyniki i diagnozę. Opinia ta zawiera dane z wywiady, wynik DIVA-5 oraz MOXO, wnioski oraz zalecenia.

Pakiet psychologiczny skierowany jest do osób, które planują wdrożyć tylko oddziaływanie terapeutyczne w celu poprawy swojego funkcjonowania oraz dla osób, które są pod opieką lekarza psychiatry, który zasugerował diagnozę w kierunku ADHD.

Jak przygotować się do konsultacji diagnostycznej?

Jeśli zastanawiasz się, jak rozpoznać ADHD u osoby dorosłej i planujesz konsultację, dobrze jest się do niej przygotować. Poniżej kilka praktycznych kroków:

• Zbierz informacje z przeszłości – porozmawiaj z rodziną, przypomnij sobie sytuacje ze szkoły, relacje z nauczycielami, opinie z poradni, jeśli były.
• Przygotuj listę objawów – jakie trudności zauważasz u siebie teraz? Co sprawia Ci największy problem?
• Zbierz dokumentację medyczną – np. wcześniejsze diagnozy, opinie psychologiczne.
• Zastanów się, jak objawy wpływają na Twoje życie – w pracy, w domu, w relacjach.

Proces diagnozy może być emocjonalnie obciążający, ale również bardzo uwalniający – osoby, które przez lata zmagały się z niezrozumiałymi trudnościami, wreszcie otrzymują nazwę dla swoich doświadczeń i możliwość realnego wsparcia.

Skuteczne metody terapii ADHD u dorosłych

Podejście farmakologiczne – możliwości i ograniczenia

Leczenie ADHD u dorosłych bardzo często obejmuje farmakoterapię, która może znacząco zmniejszyć nasilenie objawów. Stosowane są głównie dwa rodzaje leków:

1. Leki stymulujące – np. metylofenidat (Concerta, Medikinet) i amfetamina. Działają poprzez zwiększenie poziomu dopaminy i noradrenaliny w mózgu, co poprawia koncentrację i kontrolę impulsów.
2. Leki niestymulujące – np. atomoksetyna (Strattera), guanfacyna. Często stosowane, gdy leki stymulujące powodują działania niepożądane lub są przeciwwskazane.

Zalety leczenia farmakologicznego:

• szybka poprawa koncentracji i organizacji,
• zmniejszenie impulsywności,
• lepsze funkcjonowanie zawodowe i społeczne.

Ograniczenia i wyzwania:

• konieczność regularnego monitorowania skutków ubocznych,
• brak działania na wszystkie trudności (np. emocjonalne),
• ryzyko nadużywania (głównie w przypadku leków stymulujących).

Farmakoterapia powinna być zawsze poprzedzona pełną diagnozą i prowadzona pod opieką lekarza psychiatry.

Psychoterapia dostosowana do osób z ADHD

Terapia ADHD dla dorosłych nie ogranicza się do leków. Kluczowym elementem leczenia jest psychoterapia, która pomaga pacjentowi:

• zrozumieć mechanizmy działania ADHD,
• rozwinąć strategie radzenia sobie z objawami,
• poprawić samoocenę i relacje interpersonalne,
• zmniejszyć objawy współwystępujących zaburzeń (np. depresji, lęku).

Dla wielu osób, które przez lata żyły z nierozpoznanym ADHD, psychoterapia pełni też funkcję korektywną – pozwala na nowo zinterpretować swoje doświadczenia i zbudować bardziej realistyczny obraz siebie.

Warto rozważyć także psychoterapię ADHD online, która daje większą elastyczność w zakresie lokalizacji i może być bardziej dostępna dla osób mających trudności z dostepewm do profesjonalnego scpejalisty.

FAQ: Co pomaga na ADHD u dorosłych?

1. Jak rozpoznać ADHD u osoby dorosłej?

Najczęściej obserwuje się chroniczne rozkojarzenie, impulsywność, trudność z organizacją, pobudzenie psycho-ruchowe i trudności z samoregulacją emocjonalną. Kluczowe jest też potwierdzenie, że objawy występowały już w dzieciństwie.

2. Gdzie zdiagnozować ADHD?

U lekarza psychiatry lub w poradni zdrowia psychicznego. Dobrze jest szukać specjalistów zajmujących się diagnozą dorosłych z ADHD – np. psychologów klinicznych i neuropsychologów.

3. Czy ADHD u dorosłych można wyleczyć?

Nie – ale można je skutecznie leczyć. Dzięki farmakoterapii i psychoterapii stacjonarnej lub online, większość pacjentów znacząco poprawia jakość życia.

4. Jakie są różnice między ADHD u dzieci i dorosłych?

U dzieci dominuje nadruchliwość fizyczna, u dorosłych częściej pojawia się „chaos wewnętrzny”, impulsywność emocjonalna, trudność z organizacją i wybuchy frustracji.

5. Co pomaga na ADHD u dorosłych na co dzień?

• jasne planowanie dnia,
• stosowanie list zadań i przypomnień,
• dzielenie zadań na małe kroki,
• techniki zarządzania czasem,
• wsparcie terapeutyczne i farmakologiczne.

Źródła:

1. Kessler, R. C., et al. (2006). The prevalence and correlates of adult ADHD in the United States: results from the National Comorbidity Survey Replication.
2. Wilens, T. E., & Spencer, T. J. (2010). Understanding attention-deficit/hyperactivity disorder from childhood to adulthood.
3. Centrum Dobrej Terapii. (n.d.). ADHD u dorosłych – obraz kliniczny i postępowanie.
4. Royal College of Psychiatrists. (n.d.). ADHD in adults – Polish translation.
5. psychiatrzy.warszawa.pl – ADHD u dorosłych: objawy, przyczyny i leczenie.